Fuzz in de boekenwereld: uitgevers vreten hun schrijvers uit! Met name Lebowksi kwam in het nieuws, omdat deze uitgeverij in nieuwe contracten ook een percentage vraagt van optredens en ander werk (‘boekgerelateerde opdrachten’) van de schrijvers. Oscar van Gelderen van Lebowski reageerde met een uitgebreid pleidooi voor eigen boekenstal: wat hij doet, dat is modern uitgeven. Creativiteit in een boekencrisis, zou je kunnen zeggen. Zeker heeft hij met de uitgever-eventmanager een goed verdienmodel voor de uitgeverij bedacht. Toch mogen schrijvers zich best hardop afvragen of het ook goed voor hen is.
Een collega zei het al een keer tegen me: ‘Uiteindelijk is een uitgever een ondernemer en dus niet anders dan een directeur van een kledingfabriek in Bangladesh.’ Natuurlijk, een uitgever doet dat wat het meeste geld oplevert. Toch maakt het verschil als dat niet meer alleen met boeken gebeurt. Ik schets even de traditionele verhouding uitgever-schrijver: een uitgever zorgt ervoor dat de schrijver de beste boeken schrijft die hij kan schrijven, en verkoopt die. In de idee van modern uitgeven is de verhouding zo: een uitgever verkoopt een schrijver.
De schrijver die vooral geld wil verdienen, heeft hier geen problemen mee: je krijgt nog steeds een leuk bedrag voor die optredens. Maar wat nou als je echt de beste boeken wilt schrijven? Een uitgever heeft een stel schrijvers in de stal. Toppers. Volbloedjes. Ja, stelt u zich een stal met paarden voor. Dressuur, zijn we in Nederland goed in. Maar om geld te verdienen in deze sport, moet je wel investeren en intensief trainen. Er zijn makkelijkere manieren om geld te verdienen: bezuinigen op de verzorging, meer lesgeven (dure abonnementen!). Oh, weet je wat echt retegoed werkt? Vakantieritjes voor die achterlijke toeristen uit de Randstad die één keer per jaar met hun luie reet op een paard willen zitten. De stalhouder stelt een eventmanager aan die dit soort ritjes promoot en hij blijkt er supergoed in. Hij richt ouwewijvenpaardenclubjes op, paardrijkampen, therapeutisch paardrijden en zelfs, je gelooft het niet, acteerwerk weet hij binnen te halen. Wauw, wie had dat gedacht, het beste paard van stal in een TENA-commercial? GEWELDIG.
Een goed verdienmodel, maar niet goed voor de literatuur, want we krijgen niet de beste boeken die geschreven konden worden. Dat is immers niet de grootste prioriteit van de uitgever – en misschien is dat al veel langer zo, maar hoeveel moeite gaat een uitgever nog doen voor je boeken en boekverkoop als hij aan je optredens kan verdienen?
Het andere gevaar voor de schrijver is het grijze gebied van de ‘boekgerelateerde opdrachten’. Stel, ik ben debutant, ik heb één boek uitgebracht. Onder elke tekst die ik schrijf promoot ik mezelf als schrijver van dat boek, bij die uitgeverij. Zo promoot ik immers ook dat boek. Ik lees voor op evenementen van die uitgeverij en het is algemeen bekend dat ik aan die uitgeverij verbonden ben. De uitgever kan dan van al mijn vervolgopdrachten stellen dat ze ‘boekgerelateerd’ zijn, met als argument: ‘Je had die opdracht nooit gekregen als je niet bij ons een boek zou hebben uitgegeven.’
Kun je als schrijver ‘nee’ zeggen tegen zo’n constructie? ‘Wil de debutant dit allemaal niet, ook goed, maar dan nemen we die auteur niet mee in onze programmering,’ schrijft Van Gelderen. En dát klinkt – in combinatie met de makkelijk te misbruiken vaagheid van boekgerelateerde opdrachten en de blije naïviteit van een beginnend schrijver – als een wurggreep.
Kortom, ik geef de uitgever de credits voor inventief ondernemen en dit hoeft echt niet slecht te zijn voor alle schrijvers, maar een eerlijke bijsluiter moet aan zo’n contract worden toegevoegd… jeweetwel, zoals ze in de kledingindustrie in Bangladesh ook altijd doen.
En, wanneer verschijnt er een boek van mij? Klik hier om mijn schrijfwerk te ondersteunen!
Michelle van Dijk 