Michelle van Dijk

Ik had er nog nooit van gehoord: kinderen die in de tijd van Franco bij hun ouders werden weggehaald en in andere gezinnen geplaatst werden. Hierover schreef Gerardo Soto y Koelemeijer een roman: De gestolen kinderen. Hoofdpersoon van het verhaal is Miguel, die als volwassen man te horen krijgt dat hij geadopteerd is en dan op zoek gaat naar zijn herkomst: is hij een van de gestolen kinderen? Ik interviewde Gerardo over zijn tweede roman.

Dit is niet zomaar een verhaal. Voorin je boek staat: ‘Van toeval kan geen sprake zijn. Van een incident evenmin. Duizenden families vertellen hetzelfde verhaal. En duizenden families leven in onzekerheid.’ Daar klinkt betrokkenheid in door, en kritiek. Is dat de motor waarop je het verhaal hebt geschreven?

Deels wel. Toen ik in januari 2011 over de gestolen kinderen las, vond ik het vreemd dat ik er niet eerder over gehoord had. Naarmate ik me meer in het onderwerp verdiepte, besefte ik dat dit werkelijk een groot schandaal is. Door de huidige crisis in Spanje komen onopgeloste problemen uit het verleden weer boven. Dat het op zo’n grote schaal heeft plaatgevonden is onwerkelijk. Onbegrijpelijk dat er nauwelijk iets wordt ondernomen voor de slachtoffers, dat er niets gedaan wordt om de daders te straffen. Verder is het bizar dat zo weinig mensen iets van deze geschiedenis op de hoogte zijn. Ook dat was een drijfveer om dit verhaal op te tekenen.

Heb je veel research gedaan voor je boek? Hoe is dat gegaan?

Dat valt wel mee. In het verleden heb ik veel gelezen over Spanje, vooral over de burgeroorlog en de tijd daarna. Ik was voor het schrijven van De gestolen kinderen dus redelijk op de hoogte van de recente geschiedenis. Er was toen ik begon niet veel informatie beschikbaar over de gestolen kinderen. Langzamerhand verschenen er steeds meer artikelen, vooral in Spanje, en documentaires. Ik heb enigszins geprobeerd de ontwikkelingen bij te houden.  Ik heb geen daders of slachtoffers gesproken.
Ik heb wel de NRC-correspondent Merijn de Waal in Spanje opgezocht. Hij was het die voor het eerst een groot artikel over de gestolen kinderen schreef. We hebben samen een biertje in Madrid gedronken.

Waar komt je fascinatie voor de Spaanse geschiedenis vandaan?

Mijn vader komt uit Spanje en we gingen er vroeger elk jaar een paar weken heen. Op een gegeven moment leek het me een goed idee om een trilogie te schrijven over het leven van mijn vader. Het eerste deel  Armelia publiceerde ik in 2006. Voor die roman heb ik me verdiept in de recente Spaanse geschiedenis. Toen ik aan deel twee werkte, kwam het verhaal van de gestolen kinderen voorbij. Ik besloot dat dat meer prioriteit had en begon meteen. De interesse in de Spaanse geschiedenis is alleen maar toegenomen. Het lijkt me een enorme uitdaging om ooit een geschiedenis van Spanje in de twintigste eeuw te schrijven.

Heb je ook reacties gekregen van mensen die al bekend zijn met het thema?

Ik heb enkele reacties ontvangen van Spanjaarden en mensen die iets met Spanje hebben.  Vrijwel iedereen kan verhalen vertellen over de kloof tussen links en rechts en de slachtoffers in het Franco-tijdperk, maar niemand blijkt van de gestolen kinderen op de hoogte te zijn. Sommige kennissen in Spanje hebben gezegd dat het jammer is dat er geen Spaanse vertaling is, omdat dit de discussie in Spanje weer wat zou aanzwengelen.
De leukste reactie komt uit een andere hoek, van een hoogleraar die onderzoek heeft gedaan naar adopties. Hij schreef dat ik het proces van de twijfel en de zoektocht zo mooi en overtuigend in beeld bracht.

Wat zijn – naast de geschiedenis zelf – je inspiratiebronnen? Welke schrijvers lees je graag?

De  mens zelf is een grote inspiratiebron. Ik vind het leuk om mensen te observeren. Dat verwerk ik dan in mijn verhalen. De eenzaamheid ook een inspiratiebron. Mijn eerste boek ging over een vrouw die tot eenzaamheid gedoemd is na het verlies van haar man en kinderen. In De gestolen kinderen betreft het een man die niet het kind van zijn ouders blijkt te zijn.
Ik lees behoorlijk veel, fictie, non-fictie (bijvoorbeeld over wetenschap, boeken die met onderwijs te maken hebben, filosofie, geschiedenis). Onlangs heb ik bij een boekenveiling 14 klassieke werken gekocht, waaronder een paar werken van Augustinus die ik nu aan het lezen ben, en 38 werken uit de Russische Bibliotheek. Wat fictie betreft geniet ik erg van de reeks van Menken, Kasander en Wigman, een kleine uitgeverij in Leiden die zich met Spaanse literatuur bezighoudt. Laatst heb ik wat jonge Spaanse en Zuid-Amerikaanse auteurs gelezen, zoals Carrasco en Gabriel Vásquez. Maar ook de wat oudere Spaanse auteurs vind ik goed (uit de negentiende en twintigste eeuw). Om je vraag wat concreter te beantwoorden: Knut Hamsun, Jorge Luis Borges, Octavio Paz, Blasco Ibáñez. Miguel de Unamuno.

Wat ik ijzersterk vond, is hoe je het uit elkaar groeien van Miguel en zijn vrouw Julia hebt beschreven. Miguel wil haar niet vertellen over de brief van zijn tante waarin hij leest dat hij geadopteerd is, en dat uitstel duurt steeds langer. Als lezer voel je in het boek meer en meer die dramatische ironie, je wilt haast ingrijpen: ‘Vertel het haar nou gewoon!’ Wat betekent dit verhaalelement voor jou?

Natuurlijk is dit een manier om een extra dimensie aan het verhaal toe te voegen en de spanning wat op te voeren. Bovendien maakt het duidelijk dat het nieuws dat zijn tante hem brengt zijn leven op alle mogelijke manieren beïnvloedt. Maar het niet willen vertellen is ook gekoppeld aan het zwijgen in Spanje. Mensen hebben lang gezwegen over de burgeroorlog en de tijd die volgde. Sinds 2000 waait er een nieuwe wind door Spanje. Vanaf toen is het zwijgen stukje bij beetje verbroken.
Tot slot heb ik zelf wel eens ervaren dat je iets wil zeggen tegen je partner, maar het niet durft omdat je weet dat ze niet geamuseerd zal zijn. Hoe langer je het uitstelt, des te groter de hobbel. En dat vreet aan je, net zoals bij Miguel.

Was voor jou van begin af aan duidelijk dat het zo zou eindigen? Oftewel: hoeveel versies van het einde zijn er geweest?

Het einde stond eigenlijk wel meteen vast, net als de grote lijnen en de karakters van Miguel en Alvaro. Er zijn natuurlijk wel meerdere versies geweest, maar dat is meer omdat ik niet in een keer het verhaal in de juiste vorm op papier krijg. Daar ben ik te onrustig voor.  Ik schrijf eerst grof de hele tekst en ga dan schaven en schuren. De roman heeft heel lang een andere slotzin gehad.

Ik denk dat het boek een verkoopsucces zou kunnen zijn omdat het een mix is van geschiedenis en fictie, een man met z’n gezin in crisis door deze zoektocht naar z’n identiteit, en hoeveel mensen zijn niet dol op het tv-programma Spoorloos… vast heeft je uitgever ook wel zoiets gezegd. Hoe belangrijk is dat voor jou, hoe je boek het op de markt doet?

Het zou natuurlijk fijn zijn als het een verkoopsucces wordt, als ik kan leven van de pen. Dat biedt een zekere mate van vrijheid. Ik heb genoeg verhalen die ik zou willen schrijven. Anderzijds loopt het zoals het loopt.
Mijn uitgever denkt ook dat het bij een groot publiek kan aanslaan, maar daarvoor bestaat geen eenvoudig recept. Ik heb zelf wel wat promotieactiviteiten ondernomen, maar ik werk fulltime, heb een dochter van vijf en dus niet veel tijd.  De tijd die rest besteed ik liever aan lezen en schrijven.
Er is wel al een tweede druk.  Nu nog een vertaling in het Spaans. Binnenkort vertrek ik een paar dagen naar Barcelona en ik zal zeker proberen de interesse van een uitgever te wekken.

Lees ook wat andere bloggers schreven over dit boek.