Vandaag probeerde ik op een boekenfeestje (in de Boekenberg, Spijkenisse) uit te leggen wat ik van twee boeken vond. De boeken waren vergelijkbaar en toch ook niet: PAAZ van Myrthe van der Meer en Iedereen kan schilderen van Emma Curvers.
Ten eerste: de boeken van Myrthe van der Meer, PAAZ en Up, werden in Spijkenisse gepresenteerd. Van der Meer beschreef in deze boeken haar ervaringen in de psychiatrie. Nu heb ik UP nog niet gelezen, dus daar heb ik geen mening over. PAAZ las ik wel en ik vond het een boeiend boek – je leest het achter elkaar door, het is authentiek en het leert je veel over de psychiatrie. Toch is het ook een boek dat ik anders nooit zou lezen, omdat ik liever boeken lees die echt bedoeld zijn als fictie, als literatuur. Laat de verbeelding maar werken, gebruik de taal, misbruik de taal, dit is jouw verhaal.
Ik bedoel daarmee niet te zeggen dat PAAZ geen literatuur is, maar het boek valt in mijn leesbeleving in een aparte categorie. Als ik die probeer te omschrijven: een op het eerste gezicht gewoon mens vertelt (op aantrekkelijke wijze) een bijzonder levensverhaal (of deel ervan). De lezer ervaart empathie, ontdekt hoe zo’n leven is, verbaast zich daar misschien over, denkt er nog eens over na. De lezer leest dit boek niet in de eerste plaats vanwege stijl of vorm en als een lezer het boek herleest, dan is dat omdat het verhaal of de gebeurtenissen hem/haar persoonlijk raken.
Recent las ik ook Iedereen kan schilderen van Emma Curvers. Verteller Iris beschrijft eveneens psychische problemen. Over vader Hans:
‘Dan Hans, Hans, ach Hans. We weten wel hoe Hans zich gedraagt, maar we weten nog altijd niet precies waaraan Hans lijdt. De DSM-5 biedt de deskundigen simpelweg te veel opties.’
En over de ik-persoon:
‘Er staat in dat ik moeite heb met het herkennen van emoties bij anderen en lijd aan een gebrek aan empathie. Ook heb ik een atypische autisme-gerelateerde stoornis, wat zoveel betekent als dat het er plusminus op lijkt en dat ze het verder ook niet weet. Ze brengt de constateringen op een neutrale toon, maar dat mag de ernst ervan niet drukken: volgens de Mentrix ben ik toe aan een langdurige behandeling.’
Toch is dit geen ‘psychiatrische roman’. Ik dacht eerder aan de film Little miss sunshine: heerlijk, zo’n krankzinnige familie (‘Just pretend to be normal’). Curvers schetst alles alsof het een bitterzoete komedie is, met gekke psychiaters die uit hun mond stinken of zweverige boeken schrijven, een vader die af en toe door het lint gaat, maar ja, dat doet iedereen in de familie, dus waar hebben we het over… Maar is het boek dan bedoeld als louter vermaak?
Sommige punten worden wat oppervlakkig aangestipt, zoals de voorgeschiedenis van hoofdpersoon Iris, die al vanaf haar zestiende pillen slikt om depressies te onderdrukken. Het verhaal gaat vooral over haar vader en de familie. De lezer mist daarin een omgeving die relativeert: vrienden, huisgenoten, studiemaatjes, minnaars? Moeten we niet meer weten van Iris om mee te gaan in het verhaal dat zij vertelt over haar vader? Nou ja, dat is juist het interessante, niet voor niets is de eerdere diagnose gesteld, de ik-persoon lijdt aan een gebrek aan empathie: ‘Natuurlijk wil ik Hans soms dood. Maar eerst wil ik hem verantwoording laten afleggen voor jaren aan frustratie en het er nooit meer over hebben, ik wil het in zijn gezicht wrijven en onder het tapijt vegen.’
Het is heel terecht dat de verteller deze toon hanteert: het verhaal verklaart hoe de ik-persoon een beperkte en negatieve kijk op haar vader heeft, omdat zij door (onder anderen) haar vader een beperkte en verstoorde opvoeding heeft gehad. De verteller is (om logische redenen die het boek onthult) onbetrouwbaar.
En dus, zo stelde ik vanmiddag bij de borrel, stelt PAAZ de wereld van de psychiatrie vele malen realistischer voor; niet omdat het boek autobiografisch is, maar omdat de verteller betrouwbaarder is. Als je om die reden leest, moet je dus PAAZ (of UP?) lezen. Lees je Iedereen kan schilderen misschien ook voor stijl of vorm? Dan zou ik zeggen: vorm ja – plusjes voor de keuze om juist de feestdagen/vakanties als rode draad te kiezen, gelegenheid genoeg voor ellende en gekke, tragische situaties, die dan weer droog, dan weer wat aangedikt verteld worden; stijl nee, het had wel wat speelser, verrassender gemogen.
Klik hier en lees ook wat andere bloggers schreven over dit boek.
Hoe schrijft een mens een boek? Ik vraag het me ook af. Klik hier en steun me in mijn schrijfwerk!
Michelle van Dijk 