Michelle van Dijk

Ik wil niet schrijven over twee werelden, maar zo heet het verslag dat Margalith Kleijwegt schreef voor de minister van Onderwijs. Je kunt het verslag hier (KLIK) lezen en kortere weergaven verschenen ook in De Groene en NRC. Vandaag sprak ik erover in WNL op Zaterdag, hier mijn uitgebreide reactie.

Jet Bussemaker noemt dit journalistieke verslag de ‘pijnlijke werkelijkheid’ en ‘de verhalen achter de abstracte cijfers’. Ik vind het pijnlijk dat de minister mijn leerlingen in twee groepen wenst in te delen – want dat doet het rapport, voortdurend: islamitisch en niet islamitisch, allochtoon en autochtoon, antiwesters en PVV-stemmers, zij en wij. Zo zwart-wit is de werkelijkheid niet en zo wil ik de werkelijkheid, zo wil ik mijn leerlingen ook niet zien. De tegenstellingen worden voortdurend gekoppeld aan negatieve connotaties: angst, discriminatie, complotdenken, terreur, xenofobie, jihad, boosheid, sombere toekomstperspectieven…

Ik citeer: ‘Terwijl allochtone studenten het idee hebben dat ze worden achtergesteld en gediscrimineerd, voelen autochtone studenten zich bedreigd en vragen ze zich angstig af hoe dat straks moet als ze, zoals zij zeggen, in de minderheid zijn.’

Zijn dit alle smaken die er zijn? Minimale nuancering (sommige studenten, vele, enkele?) was in deze zin wel op z’n plek geweest. Vele docenten (ik hou het net zo vaag!) herkennen zich trouwens ook niet in dit beeld. En nog één korte relativering: pubers roepen veel. Jonge mensen zijn radicaler dan oude mensen. Ze overzien consequenties nog niet. Je hoeft niet in shock te zijn als een leerling iets zegt over je kleding.

Verder vind ik het kwalijk dat deze verhalen gebruikt worden om lessen burgerschap en aandacht voor radicalisering op de politieke agenda te plaatsen. Dat zou nog wel een terechte conclusie kunnen zijn, als het verslag ook die ‘abstracte cijfers’ ergens had genoemd. In het verslag verdwijnen zo’n tien jongeren (mogelijk) naar Syrië, terwijl de verslaggeefster op slechts zeventien (van zevenhonderd vo-, mbo-, hbo-) scholen is geweest. Ik zal de abstracte cijfers dan maar noemen: er gaan 1,8 miljoen jongeren naar vo, mbo en hbo en volgens de laatste informatie die ik heb, zijn er 150 Syrië-gangers. Stel dat al deze jihadisten rechtstreeks uit de schoolbanken komen, dan is dat er 1 op de 12.000. Ik herhaal: 1 op de 12.000. We hebben het over 0,008%. Moeten we dan op alle scholen trajecten voor (eh tegen) radicalisering gaan volgen?

Natuurlijk niet. Dit is wat er volgens mij wel moet gebeuren:

1. Geef docenten meer tijd voor leerlingbegeleiding. Die uren burgerschap zijn niet voor iedereen van belang. In stad A wel, in stad B moeten de meisjes beschermd worden tegen loverboys. Je weet nooit welk probleem zich bij jouw leerlingen voor gaat doen, maar ik weet wel dat radicalisering niet bij meer leerlingen optreedt dan anorexia, verslavingen, huiselijk geweld, seksueel misbruik, pesten en/of vechtscheidingen. Je moet je leerlingen kennen en de tijd krijgen voor de juiste zorg en ondersteuning.
2. Goed onderwijs voor iedereen is het enige echte antigif tegen opstand en radicalisering. Niemand mag zich een tweederangs burger voelen. De minister zou moeten erkennen dat dat nu wel het geval is en ze zou de scheidslijn tussen kansarm en kansrijk moeten onderzoeken zonder daarbij meningen over IS en PVV te betrekken.

In het verslag zie ik dat leraren ruimte geven voor de andere mening, maar daarna hun mond houden – ondertussen vinden ze er wel iets van. Wat doe je met leerlingen die een willekeurige andere haatprediker klakkeloos napraten? Vraag om de argumenten en geef tegenargumenten. ‘Vanaf niveau 4 kun je pas debatteren,’ zegt een docent. ‘Filteren van informatie is moeilijk.’ Ja, maar dat is geen excuus. Op alle leeftijden en alle niveaus kunnen mensen leren om uit te leggen waaróm ze iets vinden. Er is een hoop shit in de media, maar er zijn ook feiten. En het gaat je misschien niet lukken in een klas met dertig mbo’ers met één uur per week, maar dat is geen reden om niets te doen. Benoem grenzen en bespreek de inhoud. Organiseer een Puberruil om meer empathie te kweken! Maar houd ze niet dom.

Nog één quote waarover ik struikel: ‘Het is een hellend vlak als alle waarheid als relatief wordt gezien.’ Bij WNL sprak ik (achter de schermen) kort met Esther Voet, die de Holocaust-ontkenning als voorbeeld noemde: dat is levensgevaarlijk, zei ze (klik en lees wat ze hierover schreef). Natuurlijk moeten we zulke onwaarheden tegenspreken. Maar pas op: weten wij wel wat echt waar is?

Alle waarheid is relatief. Zo wordt het verslag ‘Twee werelden’ ook een pijnlijke waarheid genoemd. Ik noem het een uitvergrote, zwaar bewerkte fotokopie van de waarheid. Is dat dan nog de waarheid? Als Margalith Kleijwegt en ik het daarover oneens zijn, wie spreekt dan de waarheid? En wiens waarheid is absoluter of superieur? Is het waar dat de gemiddelde Nederlander de aanslagen in Parijs erger vindt dan de genocide in het Midden-Oosten? Is een bevindelijk gereformeerde die zijn kinderen niet vaccineert, niet verzekert en zijn vrouw thuishoudt minder erg dan een moslim die vrouwen geen hand geeft? Echt waar: een man in Gent wordt vrijgesproken van een verkrachting die wel bewezen is, want mannen kunnen zich soms niet beheersen en daar kunnen ze niets aan doen. SGP’er Van der Staaij noemde in 2012 de kans op zwangerschap na verkrachting ‘heel klein’. Twintig Eritrese vrouwen werden trouwens wel zomaar zwanger in een kerk. Op gereformeerde scholen en in de Achterhoek is de xenofobie nog wel erger dan in Rotterdam-Zuid, maar daar maakt niemand zich druk om. In Servië, een land dat bij de EU wil horen, geloven vele mensen dat Obama achter IS zit en dat MH17 door het Oekraïens leger is neergeschoten. Toen ik op de basisschool zat, maakte iedereen grapjes over joden en gas – vanwege de Golfoorlog, maar dat was niet erg. Nu is het wel erg. Is dat waar? En oh ja, klopt het dat wij bommen gooien op een land waarvan we de vluchtelingen vervolgens geen plek kunnen geven? Is het waar dat wij willen dat jongeren kritisch leren denken en niet generaliseren, maar dat we ze wel alvast op basis van selectieve impressies in twee groepen hebben ingedeeld? Wat is in hemelsnaam WAAR?

Wilders deed laatst ook zo’n uitspraak: ‘De waarheid ligt niet in het midden, de waarheid ligt aan onze kant.’ En het volk zal zijn gelijk in een revolte gaan opeisen, verwacht hij. Kijk, dat vind ik nou levensgevaarlijk. Als hij bij mij in de klas zou zitten, zou ik een radicaliseringsdeskundige gaan bellen om advies…