Ik kan Renate Dorrestein niet meer vragen waarom ze de Anna Bijns-prijs niet meer nodig vond. De prijs was een onderscheiding voor de vrouwelijke stem in de literatuur, maar in 2016 werd bekend dat de stichting (mede opgericht door Dorrestein) zich liever wilde concentreren op het publieke debat. In Dagelijks werk geeft Dorrestein aan dat ze het ‘volledig eens’ was met deze koerswijziging.
Maar lieve Renate, wat moeten we dan nu? Hoe staat het er nu voor? Juist in de week waarin jouw overlijden bekend werd en ik jouw laatste boek las waarin je herhaaldelijk over de positie van de vrouw schrijft, kwam ook het bericht dat uit onderzoek blijkt dat vrouwen in de literatuur stelselmatig ondergewaardeerd worden. En niet vanwege die andere stem, stijl of thema’s, maar alleen vanwege hun vrouw-zijn.
Dit schrijf je in Dagelijks werk: ‘Gedurende de hele literatuurgeschiedenis waren het mannen geweest die de keuzes maakten. En het resultaat van dit proces was dat veel literair werk van vrouwen als niet-relevant terzijde was geschoven.’
We kunnen stellen dat in de laatste decennia meer vrouwen schrijver, uitgever, recensent, redacteur zijn geworden – dat moet toch iets doen voor de positie van de schrijfster. Maar het mechanisme ís nog niet uitgewerkt, het ís nu niet anders, dat blijkt dus juist. Ondanks mooie woorden over de opmars van vrouwen, is er nog steeds geen opmars van vrouwen naar het prijzenpodium. Hun literaire werk wordt nog altijd minder literair geworden dan dat van een man – door zowel algemene lezers als professionele smaakmakers. Het onderzoek van Corina Koolen (UvA) stelt het duidelijk: de verkoopcijfers en uitleencijfers van oorspronkelijk Nederlandstalig werk zijn voor vrouwen lager dan voor mannen; boeken van vrouwen worden minder gerecenseerd; het oordeel van de lezer is dat vrouwen minder literair schrijven; vrouwelijke lezers zijn zelfs strenger over vrouwen dan mannelijke lezers, maar… de meeste mannen lézen niet eens werk van vrouwen. En dit gaat allemaal onbewust, want er zijn geen nadrukkelijke inhoudelijke of stilistische verschillen tussen mannen en vrouwen – zo blijkt uit dit onderzoek waar ook integrale romanteksten in computeranalyses vergeleken werden. Blijkbaar laten we onze beoordeling beïnvloeden door stereotype-bevestigende elementen in de tekst. (Een vrouw schrijft over haar kinderen en dingetjes in huis – zie je nou wel, wat een slap vrouwenboek; een man schrijft over precies hetzelfde – HA, verfrissend literair!)
En als de prijs niet de oplossing was, wat dan wel? Als de nieuwe koers naar het publieke debat verschuift, hoe gaan we daar iets bereiken? In politiek, media en aan welke vergadertafel dan ook zie ik niet veel mooiers: een vrouw moet nog altijd 3x zo goed zijn om op een topplek te komen, simpelweg omdat zij 3x minder credits, nominaties, retweets en mediaplay krijgt. (Het helpt ook niet echt dat de Anna Bijns Stichting al twee jaar stil is.)
Nu is daar ook wel wat onderzoek naar gedaan en dit NRC-artikel schetst zowel het probleem als effectieve oplossingen, ik geef het kort weer: stel je een vergadertafel voor met mannen en vrouwen. Uit onderzoek blijkt dat mannen aan die tafel meer praten en vaker interrumperen dan vrouwen doen. Een gespreksleider – of deelnemer aan het gesprek – kan de stemmen van vrouwen versterken door te herhalen en door credits te geven aan de bedenker. Maak oogcontact, geef bewust iedereen het woord. Betrek anderen erbij, vind medestanders. En vrouwen, zoek een sponsor: iemand met meer succes in dezelfde sector, met connecties.
Kan dat in de literatuur werken? Ik denk het wel. Lezers, schrijvers en smaakmakers moeten er bewust voor kiezen om meer aandacht te geven aan wat zij niet vanzelfsprekend zien of promoten: de kwaliteit van auteurs (v). Klinkt nog een beetje te soft? Het effect zit ‘m in het bereik. Hoe meer mensen hiervoor kiezen, hoe groter het wordt. En dan wordt het onbewust en gewoon. Dus retweet en herhaal met #watzijzegt of #hearher!
Verder twijfel ik nog over wat de beste reactie is op de ontkenners die met hun ouwejongenskrentenbrood-boysquad liever blijven hangen in ‘vrouwen hebben nu eenmaal minder ambitie’ ‘het is toch niet mijn schuld dat hij als eerste bij mij opkwam’ en ‘dat is toevallig zo gekomen’. Negeren (#mute) of om de oren slaan met wetenschappelijke rapporten en publiekelijk dwingen tot bekentenis van onwetendheid? Suggesties zijn welkom.
Renate, je snapt dat ik jou graag als sponsor had gehad. En dat ben je natuurlijk al die jaren voor veel meer schrijfsters geweest – dankzij de Anna Bijns Prijs waarmee vrouwelijk talent een netwerk en een podium kreeg en dankzij al je woorden over het schrijven, en je romans vol humor, vol relevante thema’s, vol levendigheid, eigentijds, met boeiende karakters en slimme plots.
Als ik dan toch een andere sponsor moet kiezen, twijfel ik nog tussen Nelleke Noordervliet, Manon Uphoff, Kristien Hemmerechts, Hanna Bervoets, ook wel Jeannette Winterson en Margaret Atwood of Alice Munro, Karine Tuil, Juli Zeh of Marie Darieussecq, zouden ze ja zeggen? Of Saskia de Coster, Annelies Verbeke, natuurlijk Esther Gerritsen, Franca Treur, Wanda Reisel, Elke Geurts, Sanneke van Hassel, Mensje van Keulen, Naima el Bezaz, Elfie Tromp, Joke van Leeuwen, Margriet de Moor, Eva Kelder, Pauline Slot, Connie Palmen, Vonne van der Meer, Marjolijn Heemstra en misschien vergeet ik nog wel een geweldig rolmodel met connecties, maar dan heb ik de lezer van dit stukje toch weer een paar goede leestips gegeven.
Michelle van Dijk 