Een jaar geleden zocht ik een uitgever voor de hertaling van Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan. Vrijdag kreeg ik de hertaling binnen in een prachtige uitgave van Uitgeverij de Kleine Uil. Het is een ontzettend mooi boek geworden.
Waarom hertalen? Er was (een jaar geleden dus) wel wat commotie over. Even een terugblik naar dat moment.
Iemand vergeleek me ooit met Wolkers, anderen zagen Julia Roberts in mij, maar Banksy? Dat is een primeur. En de Sixtijnse kapel, die haalt met een slordige 6,5 miljoen bezoekers per jaar aantallen die Couperus nooit heeft meegemaakt, dus ook hij mag het compliment in zijn zak steken. (Voetnootje voor de liefhebbers: Couperus vond de Sixtijnse kapel maar zozo.)
Die Sixtijnse kapel was al een cover-up van Michelangelo zelf, eerst was er alleen een sterrenhemel te zien. En een van zijn leerlingen schilderde hier en daar een strategisch lapje stof om de hoeveelheid naakt terug te dringen. Niets nieuws dus.
Zo’n tweetje gaat totaal voorbij aan de discussie die letterkundigen en historici voeren en geeft geen blijk van ook maar enige kennis van het vak van teksteditie. Maar op Twitter komt deze reactie vaker voor: zet anders gelijk een mes in de Nachtwacht, what’s next, Van Gogh overschilderen?! Een verkeerde vergelijking, want het hertalen van een literaire tekst betekent nooit de vernietiging van het origineel. Couperus’ origineel is nog steeds hier te lezen.
Een schilderij kan juist zonder bewerking ook veranderen, de kleuren vervagen bijvoorbeeld, zodat restauratie zelfs nodig is om een werk te zien zoals het bedoeld is; zie Rembrandts Nachtwacht. Nu komen we op een interessant punt: kun je een werk op zo’n manier hertalen dat je het juist beter begrijpt, zoals het bedoeld is? Dat is wel mijn intentie: ervoor zorgen dat je het verhaal voor je ziet; zonder zoeken in woordenboeken en encyclopedieën meegaan in de spanningsbogen die Couperus zo meesterlijk bouwt.
En ik ben als docent Nederlands en literatuurliefhebber ontzettend blij dat zo veel Twitteraars – die toch vaak gezien worden als vluchtige, oppervlakkige lezers – aangeven dat ze Couperus ‘makkelijk’ kunnen lezen. Het onderwijs moet beter, zeggen ze dan, de lat moet hoger… maar zeg niet te snel dat iets makkelijk is. Makkelijk voor wie dan? Dan kom je op het onderwijsdilemma ‘moet de leraar dalen of moet de leerling klimmen?’ (Bint ja, ken je klassiekers) en juist in taalonderwijs is daar echt wel het een en ander over bekend. Jan-Willem Swane legt mooi uit wat de moeilijkheid is: ‘Probleem is dat het voor een geoefende lezer lastig voor te stellen is wat een boek lastig maakt voor een minder geoefende lezer. Hij realiseert zich niet dat vestibule een moeilijk woord is dat hij ooit ook niet kende.’
Het allergekst in deze discussie was de wilde gooi dat ik de tekst politiek correct zou maken. Zoiets zou bij De stille kracht van Couperus best kunnen, wat dodelijk zou zijn voor die roman want De stille kracht gaat over tegenstellingen: die kun je dan beter niet afvlakken, dan blijft er geen stille kracht meer over. Maar als je zoiets überhaupt mogelijk acht bij Van oude mensen, dan ken je dat boek helemaal niet, denk ik?? Dan hoop ik maar dat de Twitteraars zich dankzij Nanninga’s aanmoediging en masse op het originele werk van Couperus zullen storten.
En voor de rest is er nu een waardige en mooie hertaling verkrijgbaar. Zeer binnenkort in je plaatselijke boekhandel, vraag ‘m alvast aan!
Michelle van Dijk 