Hoewel ik de naam ‘Judith Visser’ al jaren ken omdat ik bijna alle Rotterdamse schrijvers wel van naam ken, had ik nog geen boek van haar gelezen toen een leerling uit 5 havo bij mij kwam met Zondagskind: ‘Mag ik dit lezen voor de lijst?’
Dat mocht van mij. En ze was laaiend enthousiast, ook omdat ze zichzelf herkende in deze lijvige psychologische roman over het opgroeien met autisme. ‘Eindelijk iemand die me begrijpt, bij mij is het precies zo!’ juichte ze bijna met het boek in handen.
Ik tipte deze leerling zodra ik hoorde dat er een nieuwe roman van Visser zou komen: Zondagsleven. Nu zou het gaan over het volwassen leven met autisme, over liefde en werk. En nu moest ik haar werk toch ook maar eens gaan lezen.
Dus… ik heb het nieuwe boek al gelezen, hoewel Zondagsleven vanavond pas officieel (met een livestream) gepresenteerd wordt….
Het allermooist aan het boek is voor mij dat het karakter van hoofdpersoon Jasmijn zo vol, veelzijdig, zo rond is; dat je haar als lezer zo goed leert kennen, dat je meeleeft. Ik denk dat in veel moderne Nederlandse literatuur de tijd niet wordt genomen om dit mogelijk te maken. Er wordt te makkelijk verondersteld dat je tussen de regels door wel begrijpt waarom iemand doet wat hij/zij doet. In Zondagsleven is dat binnenleven juist wel uitgewerkt, sterker nog, authenticiteit gaat vóór verteltrucs, of zoals de hoofdpersoon zelf zegt, wanneer ze bíjna een boekcontract heeft bij een uitgeverij:
Het gaat mij niet om het literaire gehalte! Of om zo veel mogelijk lagen. Het is een boek, geen lasagne! Ik wil gewoon laten zien hoe het is om op te groeien met autisme, meer niet.
En terecht. Of: dit bewijst misschien juist het literaire gehalte. En ‘Het is een boek, geen lasagne!’ kan zo als aanprijs-sticker op de stapels in de boekhandel.
De roman verveelt geen moment. Er zit veel humor in het boek: ‘Nick zag rommel pas als hij erover struikelde.’ Veel is herkenbaar als de worsteling van het volwassen worden, ook voor mensen zonder autisme: ‘Ooit had ik volwassenheid verward met vrijheid.’ Ik genoot af en toe (en niet te vaak) van de beeldspraak:
Voor haar was zwijgzaamheid een jeuk die ze met woorden moest wegkrabben.
Wat een rijkdom, om als eerste de dag aan te snijden, om ervan te proeven als van een cake die vers uit de oven kwam. In de loop van de dag zou de rust verkruimelen, maar zo ver was het nu nog niet.
En naast het grote thema van een volwassen leven met autisme zit er nog zoveel meer in: kantoorleven, relaties, het tijdsbeeld – het volwassen worden van onze generatie, de opkomst van sociale media, etc. Maar laat ik het bij het hoofdthema houden: ik heb nooit eerder zo’n boek gelezen over autisme. Het maakt het leven met autisme begrijpelijk en invoelbaar en iedereen die iemand met autisme in zijn omgeving heeft, zal er veel in herkennen. Tegelijkertijd zal ook iedereen die wel eens zegt ‘dat is mijn autistische trekje’ zich nog een keer bedenken, want met dit boek voel je het verschil wel tussen ‘graag dingen netjes op een rij zetten’ en ‘een migraineaanval krijgen wanneer alle prikkels schreeuwend je hoofd binnendringen’.
Het boek zal mensen die autisme van dichtbij kennen ook het gevoel geven dat ze niet alleen staan, bijvoorbeeld ouders die jarenlang dezelfde onderwijsgesprekken moeten verdragen en tut-tut-tutblikken krijgen als ze hun kind toestaan om op een verjaardag in een hoek van de bank verder te gaan met gamen, en die zich zorgen maken over de toekomst, over het volwassen leven van hun zoon of dochter; maar ook geliefdes van mensen met autisme. Er zijn tegenwoordig veel docu’s en zelfs datingseries met mensen met autisme in de hoofdrol, maar dankzij fictie voel je mee – en dat is toch iets anders. En hoewel moderne tv-series redelijk wat rechtbreien, denkt men bij autisme (naast klassiek autisme) toch nog steeds aan Rain Man of vooral: aan mannen.
Tot slot is dit boek ook heel mooi omdat het zich in Rotterdam afspeelt, inclusief Hofplein 19, een plek waar ik ook gewerkt heb. Vind ik leuk. Lees dat boek.
(Oh, en 11 oktober interview ik Judith Visser in Donner – maar het is helaas al volgeboekt.)
Michelle van Dijk 