‘De revolutie vreet haar eigen kinderen,’ staat voorin het boek Leeuwenstrijd van Thomas van Aalten. In een zomer waarin politieke gevechten meer dan ooit de nieuwsbulletins kleuren, is het goed om hier nog eens bij stil te staan: hoe leeuwen vechten. Wij kennen dat alleen nog van onze voetballers, strijd alleen als een wedstrijd. Ons ‘legioen’ bestaat uit mannen in oranje shirtjes die na een lange wedstrijd verklaren: ‘We hebben gevochten als leeuwen’. Maar dit is wat leeuwen doen: één jonge man daagt de leider van de groep uit, vecht met hem en áls hij wint, doodt hij hem en vaak ook zijn welpen – want in zijn veroverde groep wil hij alleen welpen van zijn eigen bloed. Een nieuwe leider = een nieuw generatieconflict.
Familieroman
Leeuwenstrijd is een familieroman – of misschien zelfs een familiekroniek? In de Nederlandse literatuur hebben we er niet zo heel veel, geloof ik – en dan bedoel ik vooral het type boek dat meer dan twee generaties van een familie volgt. (Twee generaties, dat is immers nog een gewone vader-zoonroman.) Thomas van Aalten schreef een roman over de familie Dona, een Italiaanse familie in Nederland. Ze kwamen hier als mijnwerkers, maar elke generatie vindt zijn eigen richting en ook zijn eigen ideologie. De lezer leest in afwisseling de geschiedenis van Gino (ijzerwerker en circusleeuw!), zijn zoon Eduard (leraar maatschappijleer en socialist), Eduards zoon Salvador (reclameman) en Salvadors zoon Luca (opstandige tiener).
In de Engelse literatuur ken ik volgens mij meer boeken die met een stamboom beginnen, ik ben er niet echt fan van, want – dit herkent iedereen, denk ik – zo’n stamboom schrikt een beetje af. In het begin moet je altijd terugbladeren omdat je de namen door elkaar haalt. Maar uiteindelijk zegt dit niets over de inhoud van het werk; een familieroman kan een ontzettend sentimenteel, romantisch verhaal zijn of het kan een historisch-maatschappijkritisch verhaal zijn; het kan goed geschreven zijn of niet (stijl); het kan spannend geschreven zijn of niet (plot). Hoe dan ook, een familieroman is een tour de force van de schrijver en het is toch eigenlijk een beetje flauw om je als lezer dan al te laten afschrikken door een stamboom. In dit geval is het boek een stuk moderne geschiedenis, heerlijk geschreven en met een duidelijke plot – de moeite waard dus.
Avant-gardistisch?
Een stuk moderne geschiedenis, dat boeide mij in dit boek en dat was de geschiedenis van het socialisme in Nederland. Op herkenbaarheid scoorde het verhaal van de jonge Luca (jongste generatie, dus een tiener in de 21e eeuw) misschien hoger, maar ik wil ook wel eens iets nieuws lezen. Natuurlijk, schrijvers als Mulisch en Van der Heijden hebben ook over idealisten in de naoorlogse generaties geschreven. Wat is er dan toch nieuw aan? Het perspectief dat meerdere generaties omvat, of boeit het mij vooral omdat er meer nuance is in deze geschiedenis? Misschien beide: doordat we een stuk verder in de tijd zijn, hoeven we niet meer alles zwart-wit te zien. Ik hou er wel van dat hippie Eduard afkerig is van orgies in de jaren zestig en dat zijn kleinzoon Luca nog altijd in dezelfde social struggles belandt die er al zo lang zijn, maar die hij met social media aanpakt.
In een interview met NRC zei Van Aalten: ‘Leeuwenstrijd is anders dan mijn vorige zes boeken. Het avant-gardistische heb ik losgelaten, net als het theatrale en het bombastische. In mijn vorige boek, De schuldigen, vielen van een wolkenkrabber in Dubai varkenskoppen naar beneden. Misschien vroeg ik te veel van de lezer. In Leeuwenstrijd beschrijf ik de geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw, aan de hand van vier generaties vaders en zonen. Dat moet haast wel voor meer herkenning zorgen.’
Ik lees de boeken van Thomas van Aalten al jaren, met plezier, juist vanwege dat theatrale, bombastische, avant-gardistische. Zijn vorige romans (bijvoorbeeld Tupelo, Sluit deuren en ramen, Sneeuwbeeld) pasten misschien beter in een underground-cultuur, de personages cult-helden die in een grotere afzetmarkt wel een hype geworden waren. Van Aalten heeft een scherpe blik op de samenleving en laat ons daarin meekijken in bijzondere verhalen. Er zijn maar weinig Nederlandse schrijvers die dat op zo’n eigen manier doen. Dat was in zijn vorige boeken zo, dat is in Leeuwenstrijd niet anders. Voor Van Aalten is dit misschien een stap naar de lezer toe, maar ik zie nog steeds het avant-gardistische en het theatrale, en gelukkig maar.
Leeuwenstrijd?
Nu is dit mijn enige probleem: is de leeuwenstrijd wel echt zo heftig als de titel doet vermoeden? Doodt de revolutie haar eigen kinderen? In de eerste plaats denk ik dat dit boek laat zien dat de ‘revoluties’ in Nederland in de 20e eeuw zachte revoluties waren die vooral in families speelden. Er waren generatieconflicten, maar er hoefden geen vaders gedood te worden; de familieliefde blijft overeind. Maar ten tweede moet ik toch wel opmerken dat ik moeite heb met dat enigszins aangezette generatieconflict, het principe van actie-reactie. Vader een communist, zoon een liberalist. Vader een liberalist, zoon een socialist. Is dat wel echt hoe het werkt? Ik zie vaker hoe kinderen (na enige opstand in de tienerjaren) toch net zo vaak de ideologieën van hun ouders (grotendeels) overnemen. Stemmen volwassenen nog ‘tegen hun vader’? Vaker niet dan wel, zou ik zeggen. Wie/wat bepaalt nou echt je ideologie? Dat lijkt me een mooi discussiepunt na Leeuwenstrijd.
(En een avant-gardeschrijver, dat is volgens sommigen iemand die zich afzet tegen vorige generaties. Als een leeuw, zeg maar. Nog een discussiepuntje, want is dat wel zo en is dat dan avant-garde..? Boeken moeten niet alle antwoorden geven, hè.)
Lees ook wat andere bloggers van dit boek vonden.
Michelle van Dijk 