Het gastvrouwsyndroom: als je aan een vergadertafel vol mannen en vrouwen zit, dan staat toch altijd een van de vrouwen op om de thee te regelen. Of: vrouwen die als ‘gastvrouw’ urenlang gezaag moeten aanhoren van mannen die graag hun kennis etaleren, terwijl die vrouw misschien wel veel meer kennis in huis heeft. Marja Pruis schreef er een goed stuk over.
Ik wilde graag een reactie schrijven op dat stuk. Ik wilde zeggen: tegenwoordig valt dat toch wel mee, of ik heb er niet zo’n last van. Ik laat me de mond niet snoeren door zelfingenomen semi-intelligente heren. Ik denk dat er wel (oud-)collega’s zijn die willen bevestigen dat ik ook een beetje lomp ben als het gaat om koffie en thee halen (met andere woorden: ik haal altijd alleen voor mezelf). Ik krijg credits voor mijn werk van mannen en vrouwen. Natuurlijk tref ik wel eens iemand van een vorige generatie die nog wat anders in zijn jasje steekt en denkt mij weg te kunnen zetten als jong, bleu en bedeesd, die het zomaar probeert om al zijn ideeën bij mij en een glaasje wijn weg te zetten en daarmee wil imponeren zonder ook maar te vermoeden dat ik misschien ook ideeën heb, of zoiets, ik heb immers een mooi jurkje aan en ik glimlach vriendelijk. Ik geloof dat er iets Rotterdams in mij zit dat er wel voor zorgt dat die gesprekken snel voorbij zijn. Misschien glimlach ik ook niet zo lief naar dat soort mannen. In ieder geval, dat wilde ik graag ter aanvulling zeggen.
Maar dit moet óók gezegd worden: mijn Rotterdamse, of zo je wilt, ietwat directe, of zo je wilt, ietwat zelfverzekerde attitude, wordt niet altijd gewaardeerd. Het is duidelijk niet comme il faut. Het duurde wat jaren voor ik dit doorhad (sociaal een beetje lomp, zei ik al), maar er zijn mensen (m/v) die mij vanwege mijn gebrek aan kruiperigheid ook wel arrogant, gesloten, een carrièrebitch, en vooral betweterig hebben genoemd. Als tiener vond ik dit oprecht moeilijk. ‘Ik was niet betweterig, ik wist het gewoon beter!’ Dat zei ik natuurlijk niet hardop. Een mens leert snel. Inmiddels heb ik net als Marja Pruis ook wel gezien dat ditzelfde gedrag bij mannen gezien wordt als zelfverzekerd, intelligent, ambitieus, zelfs geniaal. Comme il faut.
En er is ook een verschil in hoe men vrouwen ‘leest’. Sommige lezers vinden mijn (vrouwelijke) personages cynisch en dat bedoelen ze dan allerminst positief. Ik denk dat vrouwen net zo cynisch kunnen zijn als mannen. Maar het is niet sympathiek, zegt men dan. Waarom moeten wij godverdomme ook nog eens sympathiek zijn?! Ik heb nog nooit iemand horen klagen over het cynisme van Willem Frederik Hermans. Dat is immers briljant! Oh, maar nu ben ik een razende feminist. Dat lijkt een beetje boos, gefrustreerd, wanhopig – zo zien we vrouwen niet graag. Dat is helemaal niet nodig, er is immers geen probleem, in Nederland zijn we allemaal geëmancipeerd en er schrijven zoooooveel vrouwen zooooveel boeken, weet je dat ook de uitgeverijen echte kippenhokken zijn? – dat het alleen hun eigen schuld kan zijn dat zij geen prijzen krijgen… En verder heeft geen man tijd voor deze discussie, want hij heeft belangrijk werk te doen, of kan in de tussentijd zelfs literaire meesterwerken schrijven die wel gewaardeerd worden, of die tenminste uitgegeven worden, haha, en tussendoor vermaakt hij zich liever met het kijken naar vrouwen zoals hij ze wel graag ziet, namelijk met blote tieten en een sappig kutje en verder niets literairs. Zei ik dat hardop? Ja dus.
En toen, toen ik merkte dat ik boos aan het worden was en ik wist eigenlijk niet waarom, en toen ik bedacht dat ik toch in herhaling val als ik dit soort dingen ga opschrijven, want ik heb al eens iets opgeschreven over mannen en vrouwen en literatuur, moest ik denken aan de schrijvers die mij als gastvrouw hadden benaderd. Zie je, dat is mij de laatste tijd niet meer zo vaak gebeurd, omdat ik ouder ben misschien? Hun interesse neemt af of ik schop ze harder weg, vul het maar in. Hoe dan ook, ik moest denken aan een redactievergadering bij literair tijdschrift Passionate. Ik zat daar een jaar in de redactie en Ronald Ohlsen was gastredacteur. Hij praatte veel, hij had wat gedronken, we dronken allemaal wat, ik vind dat nooit een excuus, we discussieerden luid en ik was het niet met hem eens, joostmagwetenwaarover maar hij kapte mij af met een ‘meisje, wat weet jij ervan’. En ja, ik was 19 en ja dat is jong, maar dat vond ik lomp en ik mag hem nu al dertien jaar niet meer. Dat geeft niet, want we komen elkaar nooit tegen.
Een jaar eerder stond ik op Lowlands. Jazeker, in het jaar 2000 mocht ik een column voorlezen op het schrijverspodium van Lowlands. En ja, ik was jong en misschien volgens sommigen een ongelofelijk lekker wijf, maar toch was het ongepast dat Jack Nouws na zijn optreden zei: ‘Twee schrijvers op één kussen, daar slaapt de duivel tussen. Anders zou ik het wel weten!’ Dat ging niet over de inhoud van mijn column, dus ik mag hem ook niet. Hetzelfde geldt voor Tommy Wieringa, die ik ontmoette bij de prijsuitreiking van Write Now! Amsterdam, ook jaren geleden. Ik was jurylid, hij kwam een stukje voorlezen. Ik kwam hem in de kleedkamer tegen, dronken en met groupies (hij dus, niet ik) en hij sloeg de meest seksistische en arrogante en ranzige toon aan die ik ooit een man met intelligentie tegen mij heb horen bezigen, deze ‘beste schrijver van Nederland’. Ik weet niet meer wát hij zei, maar het was weinig literair.
Het maakt me niet uit wie je bent. Ik ben je gastvrouw niet. Ik ben niet het literaire hapje van de avond. Ik weiger die rol en ik word boos als iemand mij zo’n rol probeert toe te kennen. Ik ben bereid me comme il faut te gedragen waar het gaat om wijdbeens zitten en boeren in het openbaar, maar dat is dan ook ALLES. Het zal me worst wezen wat je van mij en mijn werk denkt als je niet voorbij bepaalde seksistische vooroordelen kunt denken.
Het allerergste is nog dat een vrouw als gastvrouw dit allemaal niet zou mogen zeggen. ‘Waar zeur je over?’ Slikken en glimlachen. Je neus poederen en de thee bijschenken. Het is erg dat veel schrijfsters het onderwerp onbesproken laten omdat ze niet weggezet willen worden als zo’n zeurende feminist. Maar dit is geen feminisme, dit is gewoon een schop die eerder uitgedeeld had moeten worden aan sommige mannen en vrouwen in deze wereld die alleen in vaste rollen wensen te denken, omdat die rollen in hún voordeel zijn.
Zucht. Ik kan eigenlijk niet geloven dat ik hier weer een uur aan besteed heb. Maar weet je waarom ik het wel doe?
Omdat ik geloof dat literatuur ons kan bevrijden van stereotypen, vaste rollen, vaste denkkaders. Juist literatuur. En daarom schrijf ik.
Michelle van Dijk 