Michelle van Dijk

Deze week in het nieuws: de Franse minister van onderwijs Blanquer wil in 2018 een totaalverbod op smartphones op school. En wat doen we hier? Welke school, welke minister heeft genoeg lef voor een smartphoneverbod?

Deze tekst schreef ik al in mei 2016, maar laten we eerlijk zijn: de telefoontjes zijn bepaald niet minder geliefd bij tieners. Hieronder een herziene versie van de tekst (cursief nieuwe aanvullingen).

Lees verder op Metronieuws (interview, ‘Je bent op school om te leren’) of luister de uitzending op Radio 1 terug (WNL op Zaterdag, 16 december, vanaf 17:19, gesprek met Emin Kececi over de stelling: ‘Leerlingen moeten de vrijheid hebben om zelf te beslissen of ze de smartphone meenemen in de klas’).

Vijf jongens rond een tafel, allemaal bezig op hun smartphone: zo ziet de pauze op de middelbare school er tegenwoordig uit. De smartphone is niet meer weg te denken uit ons leven, uit onze vrije tijd. Maar het is tijd dat we het ding wel verbannen uit de leeromgeving van jonge mensen.

Ik ken het van leerlingen: ’s avonds blijven de berichtjes tot na middernacht binnenkomen, ze dagen elkaar uit, wie blijft het langst op? Ze weten nog niets van privacy, van marketing en gegevensbescherming, maar ze willen allemaal vlogger worden en maken filmpjes van zichzelf waar hun ouders geen idee van hebben. Ze kijken de gekste dingen op Youtube en delen ronduit racistische plaatjes waar ze zelf de grap niet eens van snappen. Het aantal gameverslaafde jongeren is sinds smartphone en tablet sterk toegenomen. Kinderen lopen door de school met de telefoon in hun hand en als door een botsing het scherm stuk is, bellen ouders boos op: die telefoon is zevenhonderd euro! Ja, wie geeft zoiets aan een twaalfjarige mee?

Kortom, ik vind dat die dingen geen kinderspeelgoed zijn, maar iedereen maakt zo zijn keuzes in de opvoeding. En hoe ouders het ook aanpakken, kinderen hebben hoe dan ook recht op goed onderwijs. Op basisscholen is het vanzelfsprekend dat de telefoons niet tevoorschijn komen tijdens de lesdag; op de middelbare scholen is het vanzelfsprekend geworden dat iedereen elk vrij minuutje op z’n telefoon kijkt. En het is tijd dat dat verandert. Er zijn te veel kinderen die de zelfbeheersing niet hebben om het ding in hun tas of kluisje te laten. Heel logisch, want het puberbrein denkt nog niet aan de lange termijn, maar wel aan het snelle plezier van sociale media – en games en app-makers weten dat.

De gemiddelde aandachtsspanne van telefoonbezitters is in dertien jaar gedaald van 13 naar 8 seconden, korter dan die van een goudvis, zo bleek vorig jaar uit onderzoek van Microsoft. In de klas zie ik steeds meer jongeren die zich nog geen minuut op één opdracht kunnen concentreren. De London School of Economics ontdekte dat scholen met smartphoneverbod betere leerresultaten hadden: de testscores van leerlingen lagen gemiddeld 6,4 procent hoger. Leerlingen die al een leerprobleem hadden, scoorden dankzij strengere regels zelfs 14 procent hoger. Het onderzoek dateert uit 2013, dat was nog niet de generatie waarbij iedereen vanaf groep 7 al een smartphone gebruikt! Ik durf wel te stellen dat voor de gemiddelde Nederlandse schoolklas het effect nu meer dan tien procent vermindering op de leerresultaten opbrengt. Hoe kan het dat we accepteren dat kinderen tien procent op hun cognitieve prestaties inleveren door dat speeltje?

Wordt de smartphone niet ook ingezet als hulpmiddel? Is digitalisering niet een kernvak in de toekomst? Ja, je kunt er quizzen mee doen, zelfs met open vragen, je kunt je rooster en cijfers bekijken, woordbetekenissen opzoeken. En in een goede les kunnen digitale hulpmiddelen weliswaar een plek krijgen, maar daarom zijn scholen tegenwoordig steeds beter uitgerust met laptops of tablets en computerlokalen. Bedenk wel: voor de meeste leereffecten is niet bewezen dat het beter gaat op de computer. Het maken van aantekeningen en het schrijven van teksten op papier vraagt meer van het werkgeheugen en beklijft daardoor beter. En dat is een vergelijking tussen schrift en laptop; een telefoon biedt minder goede schrijfmogelijkheden en meer afleiding.

Daar komt bij dat je leerlingen ook allemaal gelijk moet toerusten als je de smartphone of tablet wel als volwaardig leermiddel ziet. Als de één een oude Samsung heeft waarbij de prachtige Nearpod-vragen van de docent op zwart gaan, terwijl de ander met de nieuwste iPhone pronkt, dan had je net zo goed je opdrachten op zwart papier aan de één en in keurige print aan de ander kunnen uitdelen. Zulke verschillen horen er niet te zijn in het onderwijs en een privéapparaat kun je dus niet als leermiddel zien.

Ouders vinden wellicht dat leraren strenger moeten zijn. Elke les opnieuw gaan leerlingen de strijd aan met docenten, die de volledige aandacht eisen voor de lesstof. Ze dagen de schoolregels uit, want wat kan een school doen? Ik heb lessen gehad waarin ik een stapel van zes telefoons na afloop naar de schoolkluis moest brengen, waar de leerlingen dan pas om vijf uur ’s middags hun telefoon mochten ophalen. Sommige scholen of ouders roepen dat zoiets niet kan, het is immers privébezit. En dan kan de leerling niet ‘veilig’ naar voetbaltraining fietsen, want dat lukt niet zonder telefoon. Hoe kan de tiener die als bijbaan pizza’s bezorgt zijn werk doen zonder GPS? Zelfs een zeer strenge docent die elke telefoon uit beeld weet te houden, weet dat leerlingen nog steeds afgeleid zijn en aan hun telefoon denken zolang het ding binnen handbereik klaarligt voor na de les – dit bleek ook uit het eerdergenoemde onderzoek uit Londen. Het is tijd dat ouders en scholen samen de grens bepalen.

Interessant aan het Franse plan is dat de minister vooral de nadruk legt op het sociale aspect. Kinderen moeten weer echt contact hebben met elkaar, buitenspelen, pauzes beleven zonder scherm voor hun neus. Ik denk dat dit precies is wat wij in Nederland niet aandurven: op school vinden we dat kinderen in hun vrije tijd toch wel zelf mogen bepalen wat ze doen. Of we menen dat ouders daarin hun keuzes moeten maken. Helaas doen niet alle ouders dat, helaas kunnen pubers nog niet zelf al die volwassen keuzes maken.

Durven scholen het wel aan? Maak je een school populair met een totaalverbod, waarbij je je telefoon pas aan het eind van de dag weer uit je kluis haalt? Is dit niet een plan dat alleen een sterk categoraal gymnasium of een gereformeerde scholengemeenschap aandurft? Ik denk dat dat wel meevalt. Ouders en leerlingen zijn dit telefoonbeleid wel gewend van de basisschool. Zoals gezegd, het verbod op de telefoon hoeft ander digitaal onderwijs niet in de weg te staan. Uiteindelijk is het de bedoeling dat je op school iets leert, dat je je leervermogens optimaal benut, het lijkt me veel waard als een school op basis van onderzoek daartoe zijn schoolregels inricht en zelfs die hogere resultaten tot doel stelt. Maar om ongelijkheid in het onderwijs te voorkomen, zou het nog mooier zijn als zulk beleid breder wordt ingevoerd: laat een onderwijswethouder of -minister het plan adopteren en uitdragen. Heb het lef en dump die smartphones!

P.S. Lees hier ook alles over mijn supertoffe app ‘Real Life Classroom’!