Michelle van Dijk

Op de HSN-conferentie gaf ik een presentatie over de hertaling van Couperus aan een publiek van vooral leraren Nederlands. In het eerdere bericht Couperus in de klas deelde ik twee lessuggesties: het moordbord en het socratisch gesprek. In de reacties (o.a. op Twitter) merkte ik dat sommige lezers/leraren gruwelen van zoiets als het moordbord: te speels, niet literair genoeg?

Bij elke klas en bij elke leraar past een eigen stijl, dat is prima. Maar we moeten het doel niet uit het oog verliezen: grote (en soms moeilijke) literatuur introduceren bij grote groepen jongeren. Iedereen volgt het vak Nederlands (verplicht) en de klas is geen boekenclub van vrijwillige literatuurfans. Maar ze kunnen nog wel boekenfan worden en een beetje creativiteit in de aanpak helpt daarbij zeker wel.

Daarom vroeg ik de leraren bij de presentatie ook wat zij met Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan zouden doen in de klas. Dat leverde vele suggesties op, die ik hieronder deel. Sommige suggesties zijn ook van toepassing op andere romans (uit dezelfde tijd/stroming), andere passen echt specifiek bij Van oude mensen. Ik geef er verder geen toelichting bij, ik heb ze alleen gegroepeerd. Besef dat dit kort genoteerde ideeën zijn die spontaan opborrelden, nog niet verder uitgewerkt; het laat wel de vele mogelijkheden van literatuuronderwijs zien.

Lesideeën bij Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan

Naturalisme:

• Aandacht voor aspecten overerfelijkheid – naturalisme: erfelijkheidsleer, degeneratie, lot/noodlot.
• Schrijf een filmscript van dit boek waarbij een aantal naturalistische elementen tot uitdrukking komt.
• Naturalisme uitleggen aan de hand van dit boek, gekoppeld aan leven en keuzes van de leerling zelf.
• Docent legt naturalisme uit, leerlingen presenteren in groepjes gelezen werken uit die periode.

Taal:

• Oorspronkelijke tekst en hertaling (in fragmenten) lezen, verschillen ontdekken, twee fragmenten vergelijken.
• Oefening in bloemrijke beschrijvingskunst om juist de waarde van Couperus’ stijl te ervaren.
• Zelf gaan hertalen.

Fragmenten uitdiepen:

• Fragmenten aanbieden en die uitdiepen, met vragen.
• Fragmenten lezen en vragen aan leerlingen wat voor gevoel dit bij hen oproept.
• Zelf stukjes laten invullen, via discussie: ‘Wat denk je dat hier gebeurt?’

Soaps en series:

• Bedenk na het lezen van een hoofdstuk zelf een nieuw hoofdstuk / stukje plot / verhaallijn, dat wordt een nieuwe aflevering van de ‘soap’.
• Gedeelte uit het boek naspelen in de klas, (in de taal van nu).
• Een scène uitwerken tot een tv-script.
• Scènes naspelen en naar nu vertalen, eigentijds script maken.
• Welke elementen (van spanning bijvoorbeeld) horen in een goede serie? Wanneer kijk je of lees je verder?
• Vergelijken met een soap, cliffhangers maken/bewerken.
• Actualiseren, vergelijken met soaps als Dynasty, Dallas, The Bold & The Beautiful, personages vergelijken met soappersonages. Wie is hetzelfde, welke zaken zie je nu nog?
• Laten zien dat het lezen van een boek hetzelfde op kan leveren als het kijken naar dit soort verhalen (series), maar dan meer. Uitleggen hoe literatuur kan werken, doorpraten over dit soort intriges.

Familielijnen:

• Een familieportret laten tekenen/schrijven om goed in beeld te hebben om wie of waarover het gaat.
• Ontwikkeling personages beschrijven.
• Personage uitzoeken dat dichtbij de leerling ligt.
• Een sociogram maken.
• Inzoomen op oude mensen, hun levensverhalen, de invloed van de tijd, dementie, wereldbeelden, achtergronden – link naar eigen familie en grootouders.
• Familieleden van deze familie vergelijken met je eigen familie, herkenbaarheid.
• Thema familiegeheimen uitwerken: kan iets doorwerken in volgende generaties?

Grote thema’s:

• Nadenken over het leven: dat gebeurtenissen uit elkaar voortkomen; dat er melancholie kan zijn, en foute beslissingen die een wending in het leven bepalen.
• Bespreken in de klas: noodlotsidee, affaires en onmogelijke liefde, evocerende taal.
• Leerlingen laten nadenken over nature en nurture: in welke mate geloven zij dat zaken in hun leven door erfelijkheid en andere factoren buiten hun macht ‘vastliggen’?

Spanning:

• Aandacht voor de spanning.
• Vergelijk de opbouw van spanning met de manier waarop in een modern chicklit-boek de spanning wordt opgebouwd.
• Stel de moord zelf (de ‘oplossing’ ervan) centraal als vraagstuk in vergelijking met een boek van Simone van der Vlugt.
• Personages gaan profilen.
• Literair ganzenbord: wie is de dader?
• Cluedo.
• Rechtszaak.

Historisch:

• Plaatsen in historisch perspectief.
• Vakoverstijgende aanpak met geschiedenis.
• Debatteren over de inhoud, verschillen vroeger en nu.
• Vergelijken met werken van nu; thema’s toen en nu vergelijken. Waarom zijn de onderwerpen van Couperus zo kenmerkend voor zijn tijd? Hoe ga je om met lastige thema’s in je eigen leven?
• Aan de hand van thema’s discussiëren, frustraties en tijdsbeeld tot leven brengen. De roman koppelen aan thema’s in de huidige tijd: het huwelijk, erfelijkheid, etc. Hoe het toen anders was, maar ook hoe jij als leerling je nog dezelfde dingen kunt afvragen.
• Couperus lezen om ook te laten zien dat oude literatuur onderwerpen behandelt die nog steeds spelen. Zo gek waren ze toen nog niet. Perspectieven laten zien: hoe kun je tegen dingen aankijken van uit 1910 en hoe zien wij dat nu?

Overig:

• Wat herkennen leerlingen? Een gedicht ervan maken, Instagram-poëzie.
• Louis Couperus laten zien/ervaren.
• Teken op A4 een stripversie.
• Aandacht voor de ‘stem’ in een verhaal.
• Leesclub à la Litlab.
• Iets met Indië, geur/sfeer/gevecht.