‘Het grootste aantal slachtoffers viel onmiskenbaar onder de Bosniakken, maar dat leidde aan hun zijde ook tot een eenzijdige voorstelling van de feiten, zegt Divjak. „Men zei altijd dat de Bosniakken zich slechts verdedigden tegen de agressie van Zagreb en Belgrado. En dus wordt er wel gepraat over de genocide in Srebrenica, niet over oorlogsmisdaden door leden van het Bosnische leger.” (…)
Herdenking van het eigen leed vergt al te vaak de ontkenning van het slachtofferschap van anderen.‘
Vandaag in het nieuws: het vonnis over Mladic. In een NRC-artikel (citaat hierboven) wordt de vraag gesteld of dat vonnis nog voor verzoening kan zorgen. Het antwoord is weinig optimistisch. Dat is niet vreemd, nog geen week geleden meldde Trouw dat de spanningen in Bosnië en Servisch Bosnië opnieuw hoog oplopen.
Juist die troebele blik op de geschiedenis en ieders eigen rol daarin komt ook terug in mijn boek. ‘Geschiedenis is van de winnaars, zeggen ze.’ Een stukje uit Darko’s lessen:
‘Bij ons praat iedereen over rampen alsof het gisteren gebeurd is. Over politiek. Ook niet echt over alle emoties, maar iedereen weet alles en heeft er ook een mening over.’
‘Over Srebrenica, bijvoorbeeld?’
‘Ja, ook.’
‘Wat is daar dan de communis opinio over?’
‘Er is geen… hoe jij dat noemt. Het is geen zwart-witverhaal. Dat willen Europeanen altijd denken. Maar zo simpel is het nooit geweest op de Balkan.’
‘Maar wij zien Milošević en Mladić als de bad guys, zo simpel is het toch wel.’
‘En Naser Orić dan?’ Dit gesprek heb ik in de laatste jaren iets van drie of vier keer gevoerd, meestal op school. Leeftijdsgenoten weten niets van Srebrenica, alleen leraren en oude mensen.
‘Wie is dat?’ vraagt ze.
‘Militaire leider van de moslims daar. Sommigen zien hem nog steeds als een held. Hij heeft echt heel veel mensen vermoord. Maar ze zeggen ook dat alles een politieke deal was, van Izetbegović. Srebrenica moest vallen.’
‘Maar moesten er ook zes-, zevenduizend mannen dood?’
‘Soldaten. Bijna allemaal soldaten.’
‘Dat is niet waar én het maakt het niet oké.’
‘Nee, maar het is toch raar dat Orić weer vrijkwam en Izetbegović niet eens naar het tribunaal hoefde.’
‘Misschien. Maar misschien was het één echt erger dan het andere.’
‘Ze trokken met messen kruizen in zwangere vrouwenbuiken. Ze castreerden de mannen. Ze nagelden ze aan het kruis. Dat deden Orić en zijn mannen. Lijkt mij best erg.’
‘Maar Srebrenica was gruwelijk en grootschalig. Daar is toch geen rechtvaardiging voor?’
‘Orić leeft nu weer zijn stoere maffialeven, alsof er niets gebeurd is. Daar is ook geen rechtvaardiging voor. En als Srebrenica wel voor het tribunaal komt, waarom Krajina dan niet?’
‘Krajina? Ik weet niet eens wat dat is.’
‘Laat maar.’
Michelle van Dijk 